۱. هدف از مراقبتهای پیگیری

• تشخیص زودهنگام عود بیماری:  سرطان پانکراس حتی پس از جراحی با نرخ عود بالایی همراه است.
• مدیریت عوارض درمان:  عوارض ناشی از جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی.
• پایش وضعیت تغذیه و عملکرد:  حمایت از گوارش، حفظ وزن و سلامت کلی.
• حمایت روانی/اجتماعی: کمک به بیماران برای مقابله با اضطراب، افسردگی یا ترس از عود.

 

۲. برنامه زمانی پیگیری

تناوب و تکرار پیگیری به مرحله سرطان، درمان دریافت‌ شده و سلامت بیمار بستگی دارد:

• پس از جراحی درمانی (مانند پروسیجر وایپل):
  • هر ۳–۶ ماه برای ۲ سال اول.
  • هر ۶–۱۲ ماه برای سالهای ۳ تا ۵.
  • سالانه پس از آن.
• سرطان پیشرفته/متاستاتیک (مراقبت تسکینی):
  • ویزیتهای ماهانه تا سه ماهه برای مدیریت علائم و تنظیم درمان.

 

۳. اجزای کلیدی پیگیری

الف. ارزیابی بالینی

• معاینه فیزیکی:  بررسی زردی، توده‌های شکمی یا آسیت.
• بررسی علائم:
  • درد (شکم/کمر).
  • کاهش وزن، تهوع، استفراغ یا تغییر در مدفوع.
  • خستگی یا دیابت جدید.

ب. تصویربرداری

• سیتی‌اسکن با کنتراست:  استاندارد طلایی برای تشخیص عود موضعی یا متاستاز می‌باشد.
• MRI/MRCP:  جایگزین برای بیماران با حساسیت به کنتراست یا بررسی ساختارهای صفراوی است.
• PET-CT:  گاهی برای روشن شدن یافته‌های مبهم استفاده می‌شود.

ج. آزمایشهای خون

• CA 19-9:
  • افزایش سطح ممکن است نشاندهنده عود باشد، (اما در همه بیماران قابل اعتماد نیست (  ۲۰٪ از بیماران بیان CA 19-9 ندارند.
  • روند تغییرات در طول زمان مهم‌تر از مقادیر آزمایش منفرد است.
• آزمایشهای عملکرد کبد (LFTs):  پایش انسداد صفراوی یا متاستاز کبد.
• نشانگرهای تغذیه‌ای: آلبومین، پره‌آلبومین و ویتامینها (A, D, E, K).

د. نظارت آندوسکوپیک

• سونوگرافی اندوسکوپیک (EUS): برای بیماران پرخطر یا بررسی ضایعات مشکوک انجام می‌شود.
• ERCP: در صورت شک به انسداد صفراوی انجام می‌شود.

 

۴. مدیریت عوارض بلندمدت

الف. عوارض پس از جراحی

• نارسایی پانکراس:
  • درمان جایگزینی آنزیم (مثلاً کرئون): برای استئاتوره یا سوءجذب.
  • مکمل‌های ویتامین: ویتامین‌های محلول در چربی (A, D, E, K).
• مدیریت دیابت:
  • شایع پس از جراحی پانکراس؛ پایش قند خون و تنظیم انسولین/داروهای خوراکی.
• سندرم دامپینگ: ذ اصلاح رژیم غذایی (وعده‌های کوچک و مکرر).

ب. عوارض شیمی‌درمانی/پرتودرمانی

• نوروپاتی:  مدیریت با گاباپنتین، دولوکستین یا فیزیوتراپی.
• اسهال مزمن:  ضداسهال (لوپرامید) + هیدراتاسیون.
• خستگی:  تشویق به ورزش ملایم و بهداشت خواب.

ج. مدیریت درد

• NSAID یا اپیوئیدها برای درد مرتبط با سرطان.
• بلوک شبکه سلیاک برای درد مقاوم به درمان.

 

۵. حمایت روانی/اجتماعی

• مشاوره:  مقابله با اضطراب، افسردگی یا پریشانی وجودی.
• گروه‌های حمایتی:  ارتباط بیماران با دیگران در شرایط مشابه بسیار مفید فایده است
• درگیر کردن مراقبت تسکینی:  ادغام زودهنگام مراقبت‌های تسکینی برای بیماری پیشرفته جهت بهبود کیفیت زندگی دارای اهمیت است.

 

۶. برنامه مراقبت از بازماندگان

• ثبت تاریخچه درمان:  جراحی، دوزهای شیمی‌درمانی/پرتودرمانی و عوارض.
• ارائه توصیه‌های سبک زندگی:
  • رژیم غذایی:  وعده‌های پرپروتئین، کم‌چرب؛ پرهیز از الکل.
  • ورزش:  فعالیت متوسط برای مبارزه با خستگی و بهبود خلق.
  • ترک سیگار: کلیدی برای کاهش خطر عود.
• واکسیناسیون: اطمینان از بهروز بودن واکسنها (مثلاً آنفلوانزا، پنوموکوک).

 

۷. علائم هشداردهنده عود

بیماران در صورت مشاهده این علائم باید فوراً مراجعه کنند:

• زردی جدید/بدترشونده (پوست/چشم زرد، ادرار تیره).
• کاهش وزن بیدلیل (>۵٪ وزن بدن در ۶ ماه).
• درد شدید شکم/کمر که به دارو پاسخ نمیدهد.
• تهوع/استفراغ مداوم یا ناتوانی در خوردن.

 

۸. چالشهای پیگیری

• عود تهاجمی:  ۸۰٪ بیماران جراحی‌شده در عرض ۲ سال عود می‌کنند.
• اطمینان کاذب:  CA 19-9 ممکن است با وجود عود، بمیزان طبیعی باشد.
• بار عاطفی:   ترس از عود بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد.

 

۹. راهبردهای نوظهور

• نمونه‌برداری مایع:  تشخیص DNA تومور در خون (ctDNA) برای شناسایی زودهنگام عود.
• تصویربرداری مبتنی بر هوش مصنوعی:  بهبود تشخیص ضایعات متاستاتیک کوچک.
• نظارت شخصی‌سازی‌شده:  تنظیم پیگیری بر اساس زیرگروه‌های مولکولی (مانند جهشهای BRCA)

 

۱۰. توصیه‌های کلیدی

۱. پایبندی به برنامه پیگیری:  تشخیص زودهنگام عود، گزینه‌های درمان مجدد را بهبود می‌بخشد.
۲. بهینه‌سازی تغذیه:  همکاری با متخصص تغذیه سرطان.
۳. اولویت‌دهی به سلامت روان:  چکاپ منظم با روان‌درمانگر یا تیم تسکینی.
۴. آگاهی از تحقیقات:  شرکت در کارآزمایی‌های بالینی در صورت عود.