غربالگری
غربالگری سرطان پانکراس به دلیل تشخیص دیرهنگام و پیش‌آگهی ضعیف این بیماری، موضوعی حیاتی است. این متن شامل راهنماهای فعلی، روشها، چالشها و جهت‌گیریهای آینده است.
۱. چرا غربالگری سرطان پانکراس چالش‌برانگیز است؟
– ظهور دیرهنگام علائم: علائمی مانند زردی، کاهش وزن معمولاً پس از گسترش سرطان ظاهر می‌شوند.
– عدم وجود آزمون غربالگری استاندارد: برخلاف سرطان‌های پستان یا روده، هیچ آزمون غربالگری گسترده‌ای برای جمعیت عمومی توصیه نمی‌شود.
– شیوع پایین: سرطان پانکراس نسبتاً نادر است و غربالگری جمعیتی را ناکارآمد می‌کند.
۲. چه افرادی باید غربالگری شوند؟
غربالگری فقط برای افراد پرخطر توصیه میشود. گروههای پرخطر شامل:
الف. سندرم‌های سرطان پانکراس خانوادگی (FPC)
– خانواده‌هایی با ۲ نفر یا بیشتر، از بستگان درجه یک (والد، خواهر/برادر) مبتلا به سرطان پانکراس.
– خانواده‌هایی با ۳ نفر یا بیشتر از بستگان (در هر درجه) مبتلا به سرطان پانکراس.
ب. سندرم‌های ژنتیکی مرتبط با سرطان پانکراس
– جهشهایBRCA1/BRCA2 مرتبط با سرطان پستان/تخمدان.
– سندرم لینچ (سرطان کولورکتال غیرپولیپوز ارثی).
– سندرم پوتز-جگرز (پولیپهای گوارشی و لکه‌های پوستی).
– سندرم FAMMM (جهشCDKN2A ).
– پانکراتیت ارثی (جهش PRSS1 ).
ج. سایر گروههای پرخطر
– ابتلا به دیابت پس از ۵۰ سالگی همراه با کاهش وزن.
– پانکراتیت مزمن (التهاب طولانی‌مدت پانکراس).
– ضایعات کیستیک در پانکراس (مانندIPMNs ).
۳. روشهای غربالگری
هیچ آزمون واحدی بی‌نقص نیست، اما ترکیبی از روشهای زیر برای افراد پرخطر استفاده میشود:
الف. روشهای تصویربرداری
۱. سونوگرافی اندوسکوپیک (EUS )
– یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر با پروب سونوگرافی از طریق معده وارد شده تا پانکراس بررسی شود.
– مزایا: حساسیت بالا برای تشخیص ضایعات کوچک.
– معایب: تهاجمی، وابسته به اپراتور، و پرهزینه.
۲. MRI/MRCP:
– تصویربرداری غیرتهاجمی برای شناسایی ناهنجاریهای پانکراس و کیستها.
– مزایا: بدون اشعه.
– معایب: حساسیت کمتر نسبت به EUS برای تومورهای کوچک.
۳. سیتی‌اسکن با کنتراست:
– برای تشخیص تومورها و ارزیابی امکان جراحی استفاده میشود.
– مزایا: در دسترس بودن گسترده.
– معایب: قرارگیری در معرض اشعه و حساسیت کمتر برای ضایعات اولیه.
ب. آزمایشهای خون
-نشانگر CA 19-9 : یک نشانگر توموری که در سرطان پانکراس افزایش می‌یابد، اما اختصاصی نیست (در پانکراتیت یا انسداد صفراوی نیز بالا می‌رود).
– نشانگرهای نوظهور: تحقیقات روی نشانگرهای خونی جدید (مانند DNA تومور در خون یا اگزوزومها) ادامه دارد.
ج. آزمایشهای ژنتیکی
– برای افراد با سابقه خانوادگی یا سندرم‌های ژنتیکی توصیه میشود.
– جهشها (مانند BRCA، PALB2) را شناسایی می‌کند تا فرکانس غربالگری تنظیم شود.
۴. راهنماهای غربالگری برای افراد پرخطر
– شروع غربالگری: معمولاً از ۵۰ سالگی یا ۱۰ سال زودتر از سن ابتلای جوانترین فرد مبتلا در خانواده.
– تناوب تکرار: غربالگری سالیانه با EUS و/یا MRI/MRCP .
– رویکرد چندتخصصی: غربالگری باید در مراکز تخصصی با تجربه در تصویربرداری و ژنتیک پانکراس انجام شود.
۵. مزایا و محدودیتهای غربالگری
مزایا
– تشخیص زودهنگام ضایعات پیش‌سرطانی (مانند IPMNs ) یا تومورهای محدود.
– بهبود زنده‌مانی در صورت جراحی زودهنگام (مانند Whipple procedure).
محدودیتها
– نتایج مثبت کاذب: یافته‌های تصادفی (مانند کیستهای خوش‌خیم) ممکن است به اقدامات غیرضروری منجر شود.
– تشخیص افراطی (بیش‌تشخیصی): شناسایی تومورهای کم‌خطر که ممکن است هرگز مشکل‌ساز نشوند.
– هزینه و دسترسی: تصویربرداری پیشرفته و آزمایشهای ژنتیکی پرهزینه بوده و همگانی نیستند.
۶. تحقیقات جاری و جهت‌گیریهای آینده
– نمونه‌برداری مایع (Liquid Biopsies): تشخیص DNA یا پروتئین‌های تومور در خون (مانند آزمون گالری).
– هوش مصنوعی و رادیومیکس: استفاده از AI برای تحلیل الگوهای ظریف در تصاویر.
– مطالعات میکروبیوم: نقش باکتریهای روده در خطر سرطان پانکراس.
– کارآزمایی‌های بالینی:
– مطالعات CAPS (غربالگری سرطان پانکراس) برای گروههای پرخطر.
– کنسرسیوم PRECEDE : تلاش جهانی برای بهبود تشخیص زودهنگام.
۷. توصیه‌های کلیدی
۱. مشاوره ژنتیک: برای خانواده‌های با سابقه سرطان پانکراس یا سندرم‌های ژنتیکی ضروری است.
۲. مراکز تخصصی: به مراکزی مراجعه کنید که برنامه‌های غربالگری سرطان پانکراس دارند.
۳. تغییرات سبک زندگی: ترک سیگار، حفظ وزن سالم، و اجتناب مصرف الکل برای کاهش خطر.
۸. چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
– زردی، درد شکم/کمر، یا کاهش وزن بی‌دلیل.
– ابتلای ناگهانی به دیابت بدون علت مشخص.
– سابقه خانوادگی سرطان پانکراس یا سندرم‌های ژنتیکی.
جمع‌بندی
غربالگری سرطان پانکراس برای همه مناسب نیست، اما افراد پرخطر از نظارت هدفمند با تصویربرداری پیشرفته (EUS/MRI) و آزمایش ژنتیکی بهره می‌برند. تشخیص زودهنگام بهترین امید برای بهبود زنده‌مانی است، اما تحقیقات برای یافتن نشانگرهای بهتر و روشهای غیرتهاجمی حیاتی است. همواره برای ارزیابی خطر شخصی و واجد شرایط بودن غربالگری، با پزشک مشورت کنید.