درمان هدفمند سرطان کبد
سرطان کیسه صفرا (GBC) به ویژه در مراحل پیشرفته درمان چالش‌برانگیزی است. با این حال، پیشرفت‌ها در درمان‌های هدفمند و پزشکی شخصی‌شده با تمرکز بر ویژگی‌های ژنتیکی و مولکولی منحصربه‌فرد تومورها، تحولی در مراقبت ایجاد کرده‌اند. این بخش توضیح می‌دهد که این رویکردها چگونه عمل می‌کنند و نقش آن‌ها در مدیریت سرطان کیسه صفرا چیست.
۱. درمان هدفمند و درمان شخصی‌شده چیست؟
- درمان هدفمند: داروهایی که به طور خاص سلول‌های سرطانی را با مسدود کردن مولکول‌های محرک رشد تومور (مانند پروتئین‌ها یا ژن‌ها) مورد حمله قرار می‌دهند.
- درمان شخصی‌شده: تنظیم درمان بر اساس ژنتیک تومور بیمار، بیومارکرها و سلامت کلی وی.
۲. بیومارکرهای کلیدی و درمان‌های هدفمند
در زیر اهداف مولکولی رایج در سرطان کیسه صفرا و درمان‌های متناظر آن‌ها آمده است:
بیومارکر | شیوع | درمان هدفمند | نحوه عملکرد |
تقویت HER2 | ۱۰–۲۰٪ | تراستوزوماب (هرسپتین®)، لاپاتینیب، T-DM1 | پروتئین HER2 را مسدود می‌کند و رشد تومور را کند می‌سازد. |
فیوژن‌های FGFR2 | ۳–۵٪ | پمیگاتینیب، اینفیگراتینیب، اردافیتینیب | سیگنال‌دهی FGFR2 را مهار می‌کند و تقسیم سلول‌های سرطانی را متوقف می‌سازد. |
جهش BRAF V600E | <۵٪ | دابرافنیب + ترامتینیب | پروتئین‌های BRAF و MEK در مسیر MAPK را مسدود می‌کند. |
MSI-H/dMMR | ۵–۱۰٪ | پمبرولیزوماب (کیترودا®)، نیولوماب (اوپدیوو®) | بازدارنده‌های ایست بازرسی ایمنی که سیستم ایمنی را فعال می‌کنند. |
فیوژن‌های NTRK | نادر | لاروترکتینیب، انترکتینیب | پروتئین‌های فیوژن TRK که رشد تومور را هدایت می‌کنند، مهار می‌شوند. |
جهش‌های PIK3CA | ۵–۱۵٪ | آلپلیسیب، اورولیموس | مسیرهای PI3K/AKT/mTOR مرتبط با بقای سلول را مسدود می‌کند. |
۳. ایمونوتراپی برای سرطان کیسه صفرا
- بازدارنده‌های ایست بازرسی:
- برای تومورهای با ناپایداری بالای میکروساتلایت (MSI-H) یا نقص ترمیم ناهماهنگی (dMMR) استفاده می‌شود.
- پمبرولیزوماب توسط FDA برای سرطان‌های پیشرفته MSI-H/dMMR تأیید شده است.
- درمان‌های ترکیبی:
- کارآزمایی‌هایی در حال بررسی ترکیب بازدارنده‌های ایست بازرسی با شیمی‌درمانی (مثلاً جمسیتابین + سیس‌پلاتین + دوروالوماب) هستند.
۴. رویکرد درمان شخصی‌شده
مرحله ۱: پروفایلینگ مولکولی
- آزمایش‌های مورد نیاز:
- توالی‌یابی نسل جدید (NGS) بافت تومور یا بیوپسی مایع (خون).
- ایمونوهیستوشیمی (IHC) برای HER2، PD-L1 یا پروتئین‌های ترمیم ناهماهنگی.
- زمان انجام آزمایش:
- در زمان تشخیص سرطان پیشرفته/متاستاتیک یا در صورت شکست درمان استاندارد.
مرحله ۲: تطبیق بیومارکرها با درمان‌ها
- مثال: بیمار مبتلا به GBC مثبت HER2 ممکن است تراستوزوماب + شیمی‌درمانی دریافت کند.
مرحله ۳: پایش پاسخ به درمان
- تصویربرداری: سی‌تی/ام‌آرآی هر ۲–۳ ماه
- بیوپسی‌های مایع: ردیابی DNA تومور گردشی (ctDNA) برای جهش‌های مقاومت جدید
۵. مزایای درمان هدفمند
- دقت بالاتر با عوارض جانبی کمتر نسبت به شیمی‌درمانی سنتی (در برخی موارد)
- بهبود بقا در بیماران با تطابق بیومارکر) مثلاً درمان هدفمند (HER2
- گزینه‌هایی برای سرطان‌های پیشرفته یا مقاوم به شیمی‌درمانی
۶. چالش‌ها و محدودیت‌ها
- دسترسی: آزمایش‌های ژنومیک پیشرفته و داروهای هدفمند ممکن است در سطح جهانی در دسترس نباشند.
- هزینه: درمان‌های هدفمند اغلب گران هستند.
- مقاومت: تومورها ممکن است با گذشت زمان جهش‌های جدید ایجاد کنند.
- عوارض جانبی: بسته به دارو متفاوت است (مثلاً راش پوستی با بازدارنده‌های EGFR، مشکلات قلبی با داروهای HER2 )
۷. مطالعه موردی: سرطان کیسه صفرا مثبت FGFR2
- پروفایل بیمار: مرد ۶۲ ساله با GBC متاستاتیک که به شیمی‌درمانی پاسخ نمی‌دهد.
- آزمایش مولکولی: فیوژن FGFR2 از طریق NGS تشخیص داده شد.
- درمان: شروع پمیگاتینیب با کوچک‌شدن تومور در ۳ ماه مشاهده شد.
۸. کارآزمایی‌های بالینی و جهت‌گیری‌های آینده
- کارآزمایی‌های جاری:
- NCT04526106 : آزمایش تراستوزوماب درگزتکان در سرطان‌های مجاری صفراوی مثبت HER2
- NCT04093362 : ارزیابی بازدارنده‌های FGFR در سرطان کیسه صفرا/کلانژیوکارسینوما.
- استراتژی‌های نوظهور:
- ترکیب درمان‌های هدفمند با ایمونوتراپی
- پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای پیش‌بینی پاسخ به دارو
۹. نحوه دسترسی به درمان شخصی‌شده
۱. درخواست آزمایش بیومارکر: از انکولوژیست خود درخواست آزمایش NGS یا IHC کنید.
۲. کاوش در کارآزمایی‌های بالینی: وبسایت‌هایی مانند ClinicalTrials.gov مطالعات جاری را فهرست می‌کنند.
۳. مشاوره ژنتیک: برای سندرم‌های ارثی (مثل سندرم لینچ) توصیه می‌شود.
۱۰. نکات کلیدی
- آزمایش بیومارکرها برای شناسایی اهداف قابل اقدام حیاتی است.
- درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی امیدی برای سرطان‌های پیشرفته ارائه می‌دهند.
- مراقبت چندتخصصی (انکولوژیست‌ها، جراحان، ژنتیک‌دانان) نتایج را بهبود می‌بخشد.