پیگیری مولکولی: ابزارهای نوین

این آزمایشها تغییرات ژنتیکی یا اپی ژنتیک مرتبط با سرطان را شناسایی میکنند و حتی پیش از ظهور علائم بالینی یا تصویربرداری، عود بیماری را نشان میدهند.

• DNA تومور گردشی (ctDNA)

• مکانیسم:  شناسایی DNA آزادشده از سلولهای تومور در خون.
• کاربردها:
  • تشخیص عود زودهنگام (حتی ۶ ماه قبل از تصویربرداری)
  • شناسایی جهش های جدید ایجادشده در تومور
• آزمایشهای رایج:
  • Guardant360، FoundationOne Liquid CDx.

۲.  پنلهای میکروRNA  (miRNA) 

• مکانیسم:  اندازه گیری miRNAهای مرتبط با سرطان (مانند miR-122، miR-21)
• کاربردها:
  • پیش بینی خطر عود در بیماران با سیروز
  • افتراق عود تومور از التهاب پس از درمان

۳.  نشانگرهای متیلاسیون DNA

• مکانیسم:  شناسایی هایپرمتیلاسیون ژنهای سرکوبگر تومور (مانند RASSF1A، CDKN2A)
• کاربردها:
  • نظارت بر بیماران با سابقه HCC حتی پس از رزکسیون کامل.

۴.  پروفایل بیان ژنی

• مکانیسم:  تحلیل الگوهای بیان ژن در نمونه های خون یا بافت.
• مثال:  HepaGene Panel برای پیش بینی پاسخ به ایمونوتراپی

جدول مقایسه روشهای پیگیری

روش	مزایا	معایب
سونوگرافی + AFP	کم هزینه، در دسترس	حساسیت پایین برای تومورهای کوچک
MRI/CT	دقت بالا در تشخیص عود	هزینه بالا، مواجهه با تشعشع (CT)
ctDNA	تشخیص بسیار زودهنگام، نظارت دینامیک	هزینه بسیار بالا، در دسترس محدود
miRNA پنل	غیرتهاجمی، حساسیت بالا	نیاز به تأیید در مطالعات بیشتر

چه زمانی از پیگیری مولکولی استفاده میشود؟

۱.  بیماران پرخطر:

• سابقه HCC پیشرفته یا پاسخ ناکامل به درمان
• سیروز پیشرفته یا جهش های ژنتیکی پرخطر (مانند TERT promoter)

۲.  نتایج نامشخص در تصویربرداری:

• ضایعات کوچک با تشخیص نامشخص

۳.  درمان هدفمند یا ایمونوتراپی:

• پایش مقاومت دارویی یا جهش های جدید

برنامه زمانبندی پیگیری مولکولی

• اولین سال پس از درمان:  آزمایش ctDNA هر ۳–۶ ماه همراه با AFP  
• سالهای بعد:
  • در صورت ثبات بیماری:  ctDNA هر ۶–۱۲ ماه
  • در صورت افزایش  ctDNA  : تصویربرداری فوری (PET/MRI)

چالشهای پیگیری مولکولی

• هزینه بالا:  بسیاری از آزمایشها تحت پوشش بیمه نیستند.
• تفسیر پیچیده:  نیاز به تیم چندرشته ای (پاتولوژیست، انکولوژیست، متخصص ژنتیک)
• نتیجه مثبت کاذب: تغییرات مولکولی ممکن است با بیماریهای خوش خیم (مثل هپاتیت) اشتباه شوند.