تشخیص دقیق - سرطان کبد

تشخیص مولکولی سرطان کبد

تشخیص مولکولی سرطان کبد با شناسایی تغییرات ژنتیکی، اپی ژنتیکی و پروتئینی مرتبط با تومور، امکان تشخیص زودهنگام، پیش بینی پیشرفت بیماری و انتخاب درمان هدفمند را فراهم میکند. این روشها به ویژه در مواردی که روشهای تصویربرداری یا بیوپسی سنتی نتایج قطعی ندارند، کاربرد دارند.

انواع روشهای تشخیص مولکولی سرطان کبد

۱. زیست نشانگرهای خونی (Blood Biomarkers)

این روشها تغییرات مولکولی مرتبط با تومور را در خون شناسایی میکنند:

DNA تومور گردشی (ctDNA) :
- توضیح: قطعات DNA آزادشده از سلولهای تومور به جریان خون.
- کاربرد:
  - تشخیص جهشهای خاص (مانند (TERT promoter, CTNNB1, TP53
  - پایش پاسخ به درمان یا عود بیماری
- مثالها: آزمایشهای Guardant360، FoundationOne Liquid CDx.
میکروRNAها (miRNA) :
- توضیح: مولکولهای کوچک RNA که تنظیم ژنها را کنترل میکنند و در سرطان کبد غیرطبیعی بیان میشوند.
- زیست نشانگرهای کلیدی:
  - miR-122 (اختصاصی کبد)
  - miR-21 (مرتبط با پیشرفت تومور)
- کاربرد: تشخیص زودهنگام و افتراق HCC از بیماریهای خوش خیم
پروتئینهای مرتبط با تومور:
- AFP-L3% : شکل گلیکوزیله AFP با اختصاصیت بالا برای HCC
- DCP (PIVKA-I) : پروتئین غیرطبیعی تولیدشده در حضور تومور

۲. تحلیل ژنومی (Genomic Profiling)

توالی یابی نسل جدید (NGS) :
- شناسایی جهشها، حذفها یا تکثیرهای ژنتیکی در نمونه های تومور یا خون.
- ژنهای کلیدی:
  - TERT فعال کننده تلومراز (در ۶۰٪ موارد (HCC
  - CTNNB1 مسیر (Wnt/β-catenin)
  - TP53 (سرکوبگر تومور)
- کاربرد: انتخاب داروهای هدفمند (مثلاً مهارکنندگان مسیر VEGF یا PD-1)
پنلهای چندژنی:
- مثال: MSK-IMPACT یا Tempus xT که صدها ژن مرتبط با سرطان را بررسی میکنند.

۳. نشانگرهای اپی ژنتیکی (Epigenetic Markers)

متیلاسیونDNA :
- هایپرمتیلاسیون ژنهای سرکوبگر تومور (مانند CDKN2A, RASSF1A ) در HCC
- آزمایشها:
  - Epi proLung® برای HCC (در حال تحقیق)
  - آزمایشهای مبتنی بر PCR متیلاسیون-اختصاصی.
تغییرات هیستونی:
- اصلاح پساترجمه ای پروتئینهای هیستون که بیان ژن را تنظیم میکنند.

۴. بیان ژنی (Gene Expression Profiling)

پروتئومیکس و ترانسکریپتومیکس:
- شناسایی الگوهای بیان پروتئینها یا RNAهای پیامرسان در نمونه های بافتی.
- مثال: INSERM’s Hepatocarcinoma Molecular Gradient برای طبقه بندی زیرگروههای HCC

۵. بیوپسی مایع (Liquid Biopsy)

توضیح: تشخیص مولکولی سرطان از طریق نمونه های مایع (خون، ادرار).
مزایا:
- غیرتهاجمی و قابل تکرار برای پایش دینامیک تومور
- شناسایی ناهمگونی تومور
کاربردها:
- تشخیص زودهنگام در بیماران سیروتیک
- شناسایی مقاومت به درمان

کاربردهای بالینی تشخیص مولکولی

1.تشخیص زودهنگام:

شناسایی HCC قبل از ظهور علائم یا قابل مشاهده شدن در تصویربرداری.
مثال: ترکیب ctDNA با AFP-L3% و DCP (نمره GALAD )

۲. تفکیک تومور از ضایعات خوش خیم:

افتراق HCC از گرههای احیاکننده در سیروز.

۳. پیش بینی پیش آگهی:

جهش TP53 با پیش آگهی ضعیف مرتبط است.
بیان بالای PD-L1 نشان دهنده پاسخ بهتر به ایمونوتراپی است.

۴. درمان شخصی سازی شده:

بیماران با جهش CTNNB1 ممکن است به مهارکنندگان مسیر Wnt پاسخ دهند.
مهارکنندگان چکپوینت مانند نایولوماب) برای تومورهای با بار جهشی بالا).

محدودیتهای تشخیص مولکولی

هزینه بالا: بسیاری از آزمایشها ( مانند (NGS پرهزینه و تحت پوشش بیمه نیستند.
دسترسی محدود: اغلب در مراکز تحقیقاتی یا کلینیکهای تخصصی موجودند.
نیاز به تاییدیه: برخی زیست نشانگرها هنوز در مرحله تحقیق هستند.

آینده تشخیص مولکولی سرطان کبد

۱. پنلهای چندمولکولی: ادغام ctDNA، miRNA و پروتئومیکس برای دقت بالاتر.
۲. هوش مصنوعی: تحلیل داده های مولکولی و تصویربرداری برای پیش بینی رفتار تومور.
۳. تشخیص زودهنگام جمعیتی: غربالگری افراد پرخطر با پنلهای ژنتیکی.

نکات کلیدی برای بیماران

تشخیص مولکولی میتواند مکمل روشهای سنتی مانند سونوگرافی باشد.
این آزمایشها به ویژه برای بیماران با نتایج نامشخص تصویربرداری یا سابقه ژنتیکی مفیدند.
همیشه با پزشک خود درباره مناسب بودن و هزینه آزمایشها مشورت کنید.